un señor que borda L´homme paré

IV congreso intl coleccionismo, mecenazgo y mercado artístico. Sevilla mayo 2019

Retratos duplos FV 30.5.19

Retratos duplos.

A exposición De Par en Par: Amor entre Iguais. Fotografías atopadas,1880-1947,  celebra os retratos duplos en fotografías de vello. Son imaxes de homes e mulleres en parellas do mesmo sexo que se fan fotografar de por xunto para inmortalizar e mesmo divulgar o seu amor, en calquera das formas que ese sacro sentimento atopa.

Todas as imaxes agachan o marabilloso leitmotiv dunha imaxinaria comuñón do espírito, un amor fondo, unha familiaridade, unha amizade ou uns vínculos poderosos. Lazos tan fortes que levaron a eses homes e mulleres a decidir inmortalizar ese momento de encontro, por medio da fotografía de estudo, nuns tempos onde facerse un retrato non era precisamente incidental e quizais facer pública a súa intimidade non era moi doado.  

A mostra ten sedes duplas en A Coruña, na Casa Museo Casares Quiroga e na Fundación Luís Seoane. Comisariada polo artista, profesor, escritor e coleccionista de fotografías de vello, Xosé M. Buxán Bran, a mostra ven completar unha triloxía. Iniciada pola mostra e o libro Bellos y Desconocidos, no ano 2015. Continuou con Bañistas no 2017 no CGAC compostelán. E agora con este De par en par continúa a colección, selección e conversión en objet d´art desas antigas fotografías que foron inicialmente objets trouvés.

A novidade da mostra respecto das anteriores é a selección de retratos dobres significativos das múltiples formas de amar, de dous en dous, en trío o aínda en cuarteto. Pois hai sobre todo retratos de parellas pero tamén algún retrato de tres e mesmo de grupo de catro. E hai un fito inspirador na mostra que é o do casamento de dúas mulleres en A Coruña en 1901 burlando o dereito canónico e a moral burguesa da época e mesmo as paradigmas fotográfica da época, cando Marcela e Elisa se retrataron como contraentes pioneiras do matrimonio igualitario. Con acerto e proximidade o profesor Xosé M. Buxán Bran habitualmente coleccionista da aparencia e identidade dos homes, inclúe tamén desta volta na exposición retratos femininos.

Como características antropolóxicas das fotografías compre subliñar que son maioritariamente europeas, non hai retratos de asiáticos e non aparece a negritude, pois a orixe maioritaria das imaxes é do vello continente e en casos puntuais proceden das Américas.  As máis das veces van os persoeiros vestidos de roupa de rúa, hai algún uniforme (austrohúngaro), hai algo de traxe de Antroido e puntualmente travestismo de homes en mulleres. Pero o que si atopamos de xeito evidente son mulleres ataviadas con roupas propias dos homes da época. Tempos marcadamente binarios, nos que chapeus de ala, garabatas, pantalóns, americanas, bastóns ou cigarros estaban reservados ó universo masculino e que eran raptados por mulleres au rebours para facerse retratar. Quizais subliñando unha conduta ideolóxica de women´s liberation, facendo fincapé na súa sexualidade, ou empregando a sátira e ironía para épater les bourgeois.

Os discursos e estudos queer recuperan no século XXI estes vellos documentos de notable importancia para comprender os hábitos e costumes e as orixes dos movementos de paridade e liberdade. De seguro que non todas esas fotografías atopadas en anticuarios retratan amores da época, e de seguro que todas esas fotografías retratan unha celebración máxima dunha certa comuñón de espírito e fondos sentimentos entre os retratados que toman a decisión de inmortalizar e facer divulgado e público un momento das relacións humanas de especial importancia para eses suxeitos amantes nas formas que elixiran.

Estes objets trouvés ou ready mades en forma de fotografía atopada encerran varios estratos da obra de arte. A memoria e o estudo do pasado, é o primeiro deses valores. Tamén o emprego de discursos contemporáneos da forma e o fondo da obra de arte, dando en valorar como peza de arte o que o artista atopa incidentalmente e ordena grazas a un guión previo. O desenrolo dos estudos queer, os cales son medios idóneos para descubrir grandes ocultacións do pasado e outorgar sentido e razón a feitos que resultaban incomprensibles por falta de vínculos sentimentais.

A exposición pódese visitar até o mes de setembro e paseniño están as fotografías dispostas en habitacións e corredores secundarios de ámbalas dúas institucións, pois é vontade do comisario deixar que eses amores do pasado, esas proustianas intermitencias do corazón se aparezan ó visitante de xeito imprevisto, discreto e sentimental. De par en par seguimos adiante, amor est vitae essentia.

Pares e apaixonamentos.

Hai unha idea  inmaterial subxacente nos amores de pares, nas comuñóns de espírito, nas fondas amizades, a da metafísica idea da alegría de vivir ou joie de vivre. Ese gozo en el alma das situacións de amizade, amor ou mímese absoluta, aparece retratada en non poucas obras de arte. E non poucas biografías transcenderon ancoradas en sentimentos de goce e amor que ficaron velados ou enmascarados. 

Entre os creadores de  obras de arte que celebran as amizades tan poderosas como o amor, ou os amores vestidos de amizade, atopamos a un dos cantantes máis famosos do seu tempo o vasco afincado en Francia, Luís Mariano. Quen ten unha célebre canción Quand on est des amis, pertencente á opereta Le Chanteur de Mexico de 1956, na que celebra a amizade entre iguais con versos que evocan un camiño compartido e asido da man.

No gran xénero musical da ópera, atopamos no Don Carlo de Giuseppe Verdi un dúo de tenor e barítono titulado, Dio, che nell´alma infondere amor, no que o infante Carlos e o seu amigo Rodrigo marqués de Posa, celebran a amizade até a morte!.

Entre as relacións que foron nomeadas pola historia de xeitos diversos, a cada cal máis imaxinativo, atopamos a de Gertrude Stein con Alice B. Toklas, no París cubista. A parella formada pola poeta norteamericana Elizabeth Bishop e a arquitecta brasileira Lota de Macedo que transcendeu como inspiración do Parque do Flamenco en Río de Xaneiro e que foi moi ben retratada polo filme Flores Raras de 2013. A relación entre Virginia Woolf e Vita Sackville-West, ancorada na estrita moral vitoriana, máis venteada polos comportamentos progresistas do Grupo de Bloomsbury e a alta sociedade británica, deu noutra obra de arte, a novela Orlando de Virginia Wolf.

Malia a sona de todas esas relacións e obras de arte mencionadas previamente, foi unha galega a que celebrou o primeiro matrimonio entre dúas mulleres. No 1901 Elisa e Marcela casan na parroquia de San Jorge en A Coruña, iso si con brillantez xurídica a primeira acadou a identidade de Mario Sánchez, con infancia en Londres, pai ateo e outras brillantes argucias que permitiron conseguir o desexado fin . A historia de amor, ven agora de ser narrada por Isabel Coixet, nun filme homónimo de 2019.          

Román Padín Otero